روشهای تدريس کارآمد

  در روشهای تدريس فعال دانشجويان هرگز به صورت انفعالی کسب دانش نمی کنند، بلکه از طريق تعامل با محيط وتجربه دست به خلق چيزهايی می زنند که پياژه آنها را ساخت ذهنی می نامد . لذا محيط آموزشی بايد طوری در نظر گرفته شود که موجب تسهيل اين تعامل گردد. محيط آموزشی بايد فرصتهايی را برای دانشجويان به منظور کشف راههای کنش متقابل فراهم کند، تا آنها بتوانند دست به تجربه بزنند وتعهدات خود را بيازمايند. بنابر اين برای اجرای موثر روشهای فعال و تعاملی ايجاد تغييرات اساسی دربينش و نگرش استادان، مديران،دانشجويان ،اوليای دانشجويان، محتوای کتابهای درسی و محيط آموزشی لازم وضروری می باشد، که به برخی از اين تغييرات اشاره می گردد:

  1 - فضای کلاس در ايجاد جو تعامل بسيار موثر است. فضای کلاس بايد به گونه ای طراحی شود که موجب تسهيل تعامل گردد. در کلاسهايی که معمولا صندلی ها يا نيمکتها در يک صف مستقيم و پشت سر هم قرار دارند و دانشجويان قادر به ديدن همکلاسيهای خود نيستند، ايجاد فضای تعامل بسيار مشکل و گاهی غيرممکن است. تقسيم کلاس به گروههای کوچک فرصت بيشتری را برای تبادل افکار در ميان دانشجويان فراهم می کند. آرايش دايره ای يا ميزگرد، نعلی شکل وتماس چهره به چهره چندين نمونه از آرايش کلاس درسی است که تعامل را امکان پذير می سازد.

  2 - علاوه بر ساختار فيزيکی کلاسی، جو عاطفی کلاس نيز در تعامل بسيار موثر است. بحث و تبادل انديشه و افکار زمانی ميسر است که کلاس درس به محيطی پذيرا و اطمينان بخش تبديل شود. يعنی جايی که هم استادان و هم دانشجويان احساس اعتماد و امنيت کنند. احترام به انديشه های دانشجويان در ايجاد جو امنيت بسيار موثر است، به همين دليل انديشه ها و عقايد آنان نبايد مورد تمسخر قرار گيرد و يا طرد شود.

  3 - در الگوی تعاملی استاد بايد تسهيل کننده فرايند يادگيری و مدير يادگيری باشد. در اين الگو استاد انسانی مسئول و فعال است که سازماندهی محيط آموزشی را برعهده دارد، نظر خود را بر دانشجويان تحميل نمی کند و موجب گسترش فرهنگ کثرت باوری می شود. او می تواند به خوبی ارتباط برقرار کند و نيز به دانشجويانش اجازه دهد تا عقايد خود را بيان کرده و از آنها دفاع نمايند. تغيير ذهنيت فلسفی استاد يکی از پيش بايست های اساسی اجرای اين روشها می باشد. لذا استادان بايد ازآموزشهای لازم درخصوص چگونگی اجرای اين روشها برخوردار باشند.

  4 - استاد بايد ريسک و خطرپذيری داشته باشد. ترس از شکست نداشته و از خطر پرهيز نکند. شکست بخش ضروری و ثمر بخش از فرايند نوآوری است. استاد بايد به تلاش و کوشش دانشجويان اميدوار باشد. يکی از روانشناسان معتقد است که هيچ نوميدی تا به حال جنگی را نبرده است. لذا استاد بايد با دلسوزی و تحمل مشکلات، دشواريهای بکارگيری اين الگو در کلاسهای درس خود را از بين ببرد و راه را برای گسترش روشهای تعاملی و فعال تدريس هموار نمايد .

  5 - در روشهای تعاملی منابع آموزشی نبايد به استاد و کتاب درسی و فعاليتهای کلاس درس محدود شود. هر منبع يا موقعيتی که بتواند تفکر، استدلال و قضاوت دانشجويان را تحريک و تقويت کند، می تواند مورد استفاده قرار گيرد.

  6 - محتوای برنامه درسی بايد طوری انتخاب شود که امکان وفرصت استدلال، استنتاج وساير فعاليتهای ذهنی سطح بالا وتعامل بايکديگر وايجاد بحث گروهی دربين دانشجويان را فراهم نمايد. لذا بايد از تراکم مطالب در محتوای آموزشی اجتناب نموده و بر چالش برانگيز بودن محتوا تاکيد شود. بنابراين لازم است بخشی از محتوا به فعاليتهای پژوهشی اختصاص يابد.

  7 - کثرت دانشجويان در کلاسهای درس و محدوديت زمان آموزش از جمله محدوديتهای اجرايی الگوی تعاملی می باشد. برای گسترش اين الگو بايد مسئولين و دست اندرکاران نظام آموزشی وبرنامه ريزی درسی تعديل هايی در اين زمينه ها ايجاد نمايند.

  8 - حمايت مسئولين، دست اندرکاران ومديران آموزشی از اجرای روشهای فعال وتعاملی ازعوامل موثر بر موفقيت اين روشها می باشد. در برخی از موارد مشاهده می شود، مديری که با اين روشها آشنايی ندارد، به لحاظ به هم خوردن نظم و حالت ظاهری کلاس با اين روشها مخالفت می نمايد. لذا آشنايی مديران ومسئولين ادارات ومراکز آموزشی از پيش بايست های اساسی اين روشها می باشد.

  9 - همسويی اولياء با استاد در اجرای اين روشها، به خصوص در دوره ابتدايی از اهميت والايی برخوردار است. لذا شايسته است مديران مدارس با طرح اهداف و چگونگی اجرای اين روشها در کلاسهای آموزش خانواده به توجيه اوليا بپردازند تا ازاين طريق از مقاومت اولياء در مقابل اين روشها کاسته شود.

  10 -تاکيد افراطی بر امتحانات وارزشيابی های تراکمی ونتيجه مدار، کم توجهی به ارزشيابی های تکوينی وفرايندی، ارائه بازخوردهای ناکافی و ناقص در مورد يادگيری فراگيران، فقر دانش تخصصی در زمينه ی ارزشيابی علمی وعدم همسويی آئين نامه امتحانات با روشهای تعاملی و فعال تدريس از جمله موانع ومشکلاتی است که می تواند بکارگيری روشهای فعال تدريس را تحت شعاع قرار دهد. لذا شايسته است نظام ارزشيابی آموزشی وامتحانات کشور با بکارگيری روشهای ارزشيابی منطبق با روشهای تعاملی زمينه استفاده از اين روشها در فرايند آموزش وتدريس را فراهم نمايند.

    نتيجه گيری

  رويکرد تدريس تعاملی فعاليتی منظم و سنجيده در باره موضوع يا مساله ای خاص است که دانشجويان در تعامل بايکديگر درقالب گروههای چند نفره درباره آن موضوع يا مساله به مطالعه، انديشه، بحث واظهارنظر می پردازند. دراين روشها برخلاف روشهای معمول دانشجويان فعالانه در فرايند آموزش شرکت می کنند و مسئوليت يادگيری خود و دوستانشان را برعهده می گيرند. تدريس تعاملی روشی است که به آن روش فعال تدريس نيزگفته می شود. در اين روش موقعيتی فراهم می شود که در آن دانشجويان يکديگر را به عنوان گروه همکار تجربه می کنند و در فرايند تجربه ياد می گيرند که چگونه خود و ديگران را تاييد يا رد کنند و به انديشه های يکديگر احترام بگذارند. تدريس تعاملی در مقابل تدريس نظارت و تحديد، اقتدار و تسلط، يعنی آنچه عموما در مراکز يافت می شوند، قرار دارد. متخصصان و نظريه پردازان متعددی از تدريس تعاملی حمايت کرده اند. متفکران، رشد ذهنی آدمی را قبل از هرچيز زاييده فشار درونی دانسته و انسان را ذاتا موجودی فعال دانستند که در جريان امور دخالت می کند تا دوام عمل خويش را تضمين کند. ژان پياژه نيز معتقد بود که تصورات واعمال منطقی ذهن و بطور کلی هوش آدمی زاييده اعمالی است که شخصا انجام می دهد. روانشناسان شناختی نيز در فرايند يادگيری به دانشجويان چون پردازش کنندگان اطلاعات می نگرند. کسانی که تجربه می کنند، برای حل مسائل به جستجوی اطلاعات می پردازند و در ساختار ذهن خود آنچه را برای حل مسائل جديد مفيد تشخيص می دهند، به کار می برند. " ساخت گرايان " نيز به نوعی از اين نگرش حمايت می کنند. به اعتقاد آنها يادگيری هميشه يک فرايند فعال ادراک حاصل از تجربه است و اين فرايند بسيار تحت تاثير معرفت قبلی قرار دارد. در دهه 1980 تهيه مدلهايی که بهترين آموخته ها را از پژوهش عملی کند، مورد توجه بسياری از استادان دانشگاه واقع شد. راجر وديويد جانسون، رابرت سالوين، نيل داويدسون و اسپنسرکاگان، نامدارترين چهره های اين گروه اند. افراد بسيار ديگری نيز در به وجود آوردن مجموعه روبه رشد تحقيقات وتجارب عملی يادگيری از طريق همياری سهيم اند، ازجمله می توان از نانسی وتئودورگريو، اليوت آندرسون، نانسی شندويند، اسکلومو وييل شاران و پاتريشاروی نام برد.

  تحقيقات زيادی وجود دارند که اثربخشی الگوی تعاملی را در بهبود روابط ميان گروهی، سيالی کلام، سيال سازی ذهن وعزت نفس، تفکر سطح بالا، نگرش و انگيزش نشان می دهند. در روشهای تعاملی دانشجويان فعالانه در فعاليتهای آموزشی شرکت می کنند و مسئوليت يادگيری را بر عهده می گيرند.آنها با مذاکره و مباحثه، اطلاعات خود را مبادله می کنند و در مورد راه حل های انتخاب شده به قضاوت می نشينند واز انديشه و نگرشهای يکديگر با ذکر دلايل متکی بر حقايق، مفاهيم و اصول علمی دفاع می کنند. در فرايند چنين فعاليتی دانشجويان توانايی لازم را برای تجزيه و تحليل و ارزيابی عقايد، انديشه ها و انتقادات خود و ديگران کسب می کنند. به عبارت ديگر با استفاده از چنين روشهايی می توان تفکر خلاق و انتقادی را در دانشجويان پرورش داد.

  لازمه پرورش تفکر خلاق و انتقادی در مراکز و کلاسهای درس، بهره گيری از روشهای فعال وتعاملی تدريس وتغيير نگرش استادان نسبت به استفاده از اين روشهای درفرايند آموزش و تدريس است. برای استفاده از اين روشها پيش بايستهايی از قبيل تغيير آرايش فيزيکی سنتی کلاس وايجاد فضای عاطفی، چالش برانگيز بودن محتوای کتابهای درسی، حجم کم محتوا وتعداد کم دانشجويان لازم وضروری است. همچنين برای ايجاد خلاقيت وتوسعه مهارتهای علمی وکاربردی، بايد فکر استادان، مدرسان ودانشجويان درمورد پذيرش نوآوری وتوسعه آنها تغيير کند وتغيير فکر آنان از طريق ايجاد ذهنيت فلسفی، باابعاد جامعيت، تعمق وانعطاف پذيری ممکن است. برای تحقق چنين امری لازم است همه استادان به برنامه های آموزشی حرفه ای پرکيفيت و ادامه دار دسترسی داشته باشند تا به آنها اجازه دهد تجربياتشان را با يکديگر در ميان گذارند و عملکردهايشان را پيوسته بهتر سازند. برنامه های تربيت معلم و استاد نيز بايد به نحوی طرح شوندکه عملکرد فکورانه را تشويق کنند. توانايی استادان را بالا ببرند تا بر عملکردشان اثر گذارد. استاد فکوری که به منظور پرورش خلاقيت وتفکر انتقادی دانشجويان از روشهای فعال تدريس استفاده می نمايد، دارای ويژگيهای زير است :

  بی تعصب (بافکر باز و آزاد)است. پويا، انعطاف پذير، نوآور، خلاق و پرسشگر است. به ديدگاههای ديگران احترام می گذارد. به توانائی خود اعتماد دارد. در برابر آنچه در کلاس وجامعه می گذرد حساسيت نشان می دهد. قادر است نقاط قوت وضعف دانشجويان را تشخيص دهد.آموزش، برنامه درسی و يادگيرندگان را به يکديگر ارتباط می دهد. با ديگر استادان مشورت نموده ودر جهت تشريک مساعی عمل ميکند. درمورد ياددهی ويادگيری روشن بين است.